Sanayi Devrimi’ni kıl payı kaçıran adam: İskenderiyeli Heron Sanayi Devrimi, köklü bir dönüşümü ifade etmektedir. Buhar gücü ve buhar makinesi, Sanayi Devrimi’ni karakterize eden en önemli teknolojik yenilikler olmuştur. Esasen her dönemde teknoloji bir düşünce ürünüdür. Sivri taşla avın daha kolay elde edileceği düşünülmüş ve bu amaçla, ilkel insan taşı şekillendirmiştir. Tarım toplumunda çift sürebilmek için saban şekillendirilmiştir.
[dropcap]S[/dropcap]anayi uygarlığının makineleri de uzun düşünme, deneme süreci içinde olgunlaştırılmış teknolojiler olup diğer bir tanımıyla buhar gücünün artık insan, hayvan, su ve rüzgâr gücünün yerini almasıdır. Bu da üretimde yeni bir örgütlenme olan fabrika sistemini ve toplumsal alanda yeni bir sosyo-ekonomik yapı olan sanayi kapitalizmini de beraberinde getirmiştir. Fakat bu devrim için insanlığın on sekiz asır daha beklemesi gerekti. Halbuki daha ilk yüzyılda buharın hareket ettirme gücünü keşfeden Heron’un Sanayi Devrimi’ni ıskalaması teknolojiye ve insanlığa da çok zaman kaybettirmiştir. Heron’un buluşlarını makine üzerine aktaramamış olması insanlığın en büyük talihsizliği sayılabilir. Mısır’ın İskenderiye kentinde MS 1. yüzyılda yaşamış Yunan matematikçi ve mühendis Heron, havanın genleşmesinden yola çıkarak ve bunun bir güce çevrileceğini 2000 yıl önce düşünmüştü. Antik Çağ’ın en büyük deneycilerinden biri olarak kabul edilen Heron, çalışmalarıyla Helenistik geleneksel bilimin öncüsü olmuştur. Heron ilk yeldeğirmenini, İlk yüzey ölçüm aletlerini, ilk türbini, otomatik sahne düzeneklerini, ilk buhar veya jet motoru olarak kabul edebileceğimiz buhar jetiyle kendi etrafında dönen rüzgâr topu (aerofil) oyuncağını vb. icat etmiştir. “Mekanika” adlı ilk makine kitabını yazmıştır. İkinci kitabı Pnömatika’da, oyuncak olmaktan öte bir amaçla kullanılmadığı tahmin edilen birçok mekanik aletin tasviri yer almaktadır. Heron’un bu oyuncakları, öğrencilerine fizik anlatırken kullandığı düşünülüyor. Heron’un ününü borçlu olduğu şeylerden biri de aslında oyuncak olarak gördüğümüz Heron Çeşmesi’dir.
Heron Çeşmesi, kısaca özetleyecek olursak, günümüzde buhar motoru dediğimiz şeyin işleyiş mantığının ilk kez görüldüğü yerdir. Kaynayan suyun oluşturduğu buharın bir türbini çevirmesiyle buhar gücünü harekete çevirmektedir. Kuşkusuz bunlar antik Roma için çığır açıcı mekanizmalardı fakat insanlık için bir dönüm noktası sayılacak nitelikte değillerdi. Oysa o kadar çok yaklaşmış ki nerdeyse kılpayı -icadı 18.yüzyıla kalan- Sanayi Devrimi’ni gerçekleştirecekmiş daha ilk yüzyılda. Heron’un, buhar gücünü sanayiye devşirmeyi akıl edememesi insanlığın ikibin yıl geriden gelmesi olarak düşünülürse insanın aklına. “Şimdi teknoloji nerelere varırdı ve insanlık hangi çağını yaşardı?” sorusunu da beraberinde getiriyor. Çünkü Sanayi Devrim’i dünya tarihinde gerçekleşmiş en önemli olaydır. İlk yüzyılda gerçekleşen devrimle Roma İmparatorluğu belki yıkılmayacak, ardından gelen feodaliteyle insanlar köle olarak çalışarak o denli ezilmeyecek, dünya Ortaçağ karanlığına gömülmeyecek ve daha da fazlası. Devrimin kıl payı kaçırılması insanlığa ve teknolojiye çok uzun yıllara mal olmuştur.
Tabii ki bugünkü dünya haritası nasıl olurdu, bu da ayrı bir merak konusu. Boulton ve Watt’ın buhar makinesini ilk kez 1784 yılında piyasaya sürmüş olmaları, 2000 yıl geciken devrimin en önemli başlangıç unsurudur.1785’te gerçekleşen devrim niteliğindeki bir diğer yenilik ise, yine Boulton ve Watt’ın ürettiği buhar motorunun bir iplik fabrikasında kullanılmasıdır. Buhar makinesinin sürekli geliştirilerek başta pamuklu dokuma ve ulaşımtaşımacılık olmak üzere, farklı alanlarda kullanılması, sanayileşmeyi sürdürülebilir kılan en önemli teknolojik gelişmeler olmuştur. İlk olarak İngiltere’de gelişen bu sistem, yaklaşık yüz yıl içinde dünyada egemen sistem haline gelmiştir. Sanayi Devrimi’nin her yönde getirisi olmuştur. Sosyal yönde uzlaşma, kültürel yönde hoşgörü, politik alanda demokrasi, ekonomik yönde etkinlik ve verimlilik, teknolojik alanda bilimsel dünya görüşü, kentleşme, ulaşım sistemi, dış ticaret, sektörel yapılanma, kurumsal yapılanma, fabrika sistemi gibi değişimler olup sanayi toplumunun oluşmasına yol açmıştır. Teknolojik gelişmeler, diğer alanlardaki değişimlere de hız kazandirarak verimi arttirmış onlardaki gelişmelerden de tekrar beslenmiştir. Böylece sürekli etkileşim olarak tanımlanabilir. Sanayi Devrimi’ni tanımlayan temel unsurlardan biri de, sermaye mallarının seri üretimidir. Bir icadın önemi, ancak ve ancak yeniliğe dönüştüğünde anlaşılabilir. İcadın geçen süre zarfındaki kullanım oranı, yayılma hızı, başka icatlara yol açıp açmadığı, onun ne ölçüde önemli bir icat olduğunu anlamamızı sağlayan bazı ölçütlerdir. İcatların, çok uzun süren kolektif bir çabanın ürünü olduğu düşünülerek yola çıkılırsa Heron icatlarıyla teknolojiye ışık tutmuştur. Geç olsa da güç olmamıştır.
