Çölyak; İnce bağırsak hastalığıdır. İnce Bağırsağın GLUTEN adlı proteine karşı ömür boyu süren ve kronikleşen alerjisi ya da hassasiyeti olarak tanımlayabiliriz.
Yazı: Akan Bozat
[dropcap]B[/dropcap]uğday, Arpa, Çavdar ve Yulaf gibi tahıllar GLUTEN içermektedir. Bu gıdaları birçoğumuz tüketmekteyiz. Bazı insanların bağırsakları bu GLUTEN proteinine tepki verir ve sindirimi sağlamaz. Böyle ÇÖLYAK hastalığına yakanmış olurlar. Hastalık teşhis edildikten sonra artık bir yaşam biçimi olarak buna dikkat ederek yaşamak zorundasınız.
Hastalık bazı kişilerde yıllarca hiç belirti vermeyebilir veya çok hafif seyredebilir. Bu durumda kişi çölyaklı bir hasta olduğunu uzun süre fark etmeyebilir. Hastalık tipik belirtilerle görüleceği gibi çok hafif belirtilerle de görülebilir.
ÇÖLYAK hastalığına neden olan GULUTEN’e bağırsaklarınızın tepki verip vermediğini alerjinizin olup olmadığını PinnerTest ile öğrenebilirsiniz.
ÇÖLYAK hastalığı olan çocuklarda özellikle karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık, enfeksiyonlarda artış ve gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabilir. İleri yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır.
Çölyak hastalığının yetişkinlerde görülen belirtiler şöyledir:
- Karın Bölgesinde öne doğru şişkinlik
- Yaşa göre kilo azlığı
- Kas zayıflığı
- Kansızlık
- Dışkıda anormallik, büyük tuvalet ihtiyacının artması
- İshal
- Kusma
- Bezginlik
- Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları
- Büyüme geriliği
- Ağız içinde oluşan aftlar
- İştahsızlık, gaz şikayetleri
- Eklem ve kemik ağrıları
- Sinirlilik
- Ciltte kaşıntılı döküntüler
Çölyak hastalığının insan sağlığı üzerinde önem taşıyan birçok değişimlere neden olmasından dolayı doğru teşhisi önemlidir. Teşhis yöntemlerinden kan testleri serolojik özel testler (AGA, EMA), ile ön tanı konmaktadır. Öncelikle PınnerTest ile GULUTEN’e karşı bağırsaklarınızın tepkisini öğrenmelisniz. Hastalığa yakalnmış iseniz kesin tanı ince bağırsak biyopsisi ile konmaktadır.
Çölyak hastalığı ile ilintili hastalıklar şunlardır:
- Tip1 DM
- Otoimmüntiroid hastalığı
- Otoimmün karaciğer hastalığı
- IgA eksikliği
- Down, Turner, Willians Sendromları.
Çölyak hastalığının tedavi edilemezse kısa ve uzun vadedeki riskleri nelerdir?
- Malabsorbsiyon
- Büyüme geriliği
- Hipokrommikrositer anemi
- Megoblastik anemi
- Kalsiyum ve K vitamini eksikliği
- Otoimmün hastalıkların prevelansında artış
- Osteoporoz
- Kısırlık, düşük
- Depresyon
- Lenfoma
- Kalın ve ince bagırsak kanserleri
ÇÖLYAK HASTALIĞI TEDAVİSİ
Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar yulaf tahıllarında bulunan glutenden uzak durmakla başlar.
Marketlerde satılan hazır gıdaların içeriklerine bakmalılar. Buğday, arpa, çavdar, yulaflı gıdaların bunların içerisinde olup olmadığına dikkat etmelidirler. Mutlaka gluten içermeyen gıdalar tüketmeliler.
Doğal glutensizlerin dışında glutensiz olarak tanımlanan bir gıda tam anlamı ile glutensiz değildir.
Diğer bir deyişle sıfır glutenli bir yaşam olanaksızdır. WHO (World Health Organization-Dünya Sağlık Örgütü) ve FAO (Food and Agriculture Organization- Amerikan Gıda ve Tarım Örgütü) 1998’de kilogramında 200 mg dan daha az gluten içeren gıdaları glutensiz gıda olarak ilan etmiştir. Ancak 2007 yılında bu sınır 20 miligrama çekildi. Günümüzde de kilogramında 20 mg’dan daha fazla gluten içermeyen gıdalar glutensiz gıda olarak kabul edilmektedir. Ülkemizdeki glutensiz ürün tebliğ uygulamalarda da 2007 yılında kabul edilen değer kullanılmaktadır. Buradan da anlaşılaşacağı gibi ne kadar az gluten tüketilirse Çölyak hastalığı ile o kadar mücadele edilmiş olunulacaktır.
Çölyak hastalarına tavsiyelerim şöyledir;
Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler:
- Tüm sebzeler,
- Tüm meyveler,
- Tüm bakliyatlar,
- Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar,
- Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin,
- Et, balık, tavuk, (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır.)
- Una batırılmamış konserve çeşitleri,
- Mısır, pirinç, patatesin hem kendileri hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir.
- Evde çekilmiş güvenli baharatlar.
Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler:
- Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi).
- Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri.
- Malt kullanılan içecekler, bira votka cin v.b.
- Guten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler.
- Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir.
- Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.
Glutensiz diyette ayrıca nelere dikkat edilir?
- Doğal gıdalara önem verilmeli. (süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates)
- Okul ve dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalı.
- Buğday unu karışık mısır unu, pirinç ununa dikkat edilmeli.
- Etiketsiz gıda tüketiminde çok dikkatli olunmalı.
- İlaçlar, kozmetik ürünleri, şampuan, kremler vb. gluten içerikleri yönünden dikkatli kullanılmalı.
- Pişirme ve hazırlık aşamasında güvenli gıdaların glutenli gıdalarla bulaş olmamasına dikkat edilmeli.
Kaynak: Halk Sağlığı genel müdürülüğü
Pinner Test yapan tahlil merkezi
